Andrzejki czyli wieczór wróżb

Autor tekstu – Marina Sereda, Walentin W. Wasielewski

„… No cóż mogę powiedzieć, tacy są ludzie, chcą wiedzieć, co się stanie” – napisał słynny rosyjski poeta Leonid Derbenew. Ludzkie pragnienie patrzenia w przyszłość istnieje w każdej kulturze, a tradycje pomagają nawiązać kontakt z przeszłością.

Jak wróżą przyszłość we współczesnej Polsce, a jak wróżyli wcześniej? Andrzejki lub „wieczór wrózb” to święto ludowe w Polsce, które obchodzone jest w wigilię świętego Andrzeja z 29 na 30 listopada i rozpoczyna cykl zimowych świąt. Pierwsze pisemne wzmianki o obrzędach pochodzą z XVI wieku. Nazwa święta pochodzi od imienia Andrzej: brat świętego apostoła Piotra – święty apostoł Andrzej, Andrzej Pierwotny Powołany, pierwszy z uczniów Jezusa Chrystusa. Według kronik rosyjskich święty Andrzej głosił chrześcijaństwo na ziemiach słowiańskich i uważany jest za patrona żeglarzy, rybaków i niezamężnych dziewcząt.
Dawno, wiele lat temu, na Andrzejki wróżyły tylko dziewczęta: „Na świẹtego Andrzeja błyska pannom nadzieja” – mówi stare polskie przysłowie. Młodzi mężczyźni wróżyli na Katarzynę w nocy z 24 na 25 listopada, w wigilię św. Katarzyny Aleksandryjskiej, która jest patronką kawalerów pragnących poznać pannę młodą i w przyszłości założyć rodzinę.
Te dwa święta są ze sobą nierozerwalnie powiązane, jak mówi polskie przysłowie: „Katarzyna klucze pogubiła, Jẹdrzej znalazł, zamknął skrzypki zaraz” – a wszystko dlatego, że po dniu św. Andrzeja rozpoczyna się post adwentowy, kiedy rozrywka jest niestosowna. Tradycja obchodów Katarzynek zaczęła zanikać już w połowie XIX wieku, kiedy wróżenie przybrało formę publiczną i zaczęto je przeprowadzać w gronie rówieśników obu płci. Okazało się, że Andrzejki wyparły Katarzynki. Swoją drogą, obecnie nazwa „Katarzynki” bardziej kojarzy się z tradycyjnymi polskimi piernikami, które piecze się w kształcie chmurek.
Andrzejki przypominają świąteczne wróżby w Rosji, trwające od prawosławnych Świąt Bożego Narodzenia do Trzech Króli, od 7 do 19 stycznia, młodzi ludzie próbują odgadnąć, jak potoczą się ich losy. Różnica polega na tym, że wśród katolików tradycja wróżenia przyszłości powstała przed postem bożonarodzeniowym (adwentem), a wśród prawosławnych – po.
W kalendarzu katolickim rok liturgiczny kończy się w ostatnich dniach listopada, a adwent jeszcze się nie rozpoczął. Wróżenie i rytuały są zwykle kojarzone z określonymi ramami czasowymi; ten moment „ponadczasowości”, kiedy rok kościelny dobiegł końca, a nowy jeszcze się nie rozpoczął, jest uważany za najlepszy czas na komunikację z siłami nieziemskimi. Ze wszystkich poprzednich wróżb, obecnie najlepiej zachowały się woskowe – ceromacja. Roztopiony wosk wlewa się do pojemnika z zimną wodą przez dziurkẹ („uszko”) w starym kluczu. Zastygnięte figury woskowe wystawiane są pod światło i badany jest rzucany przez nie cień. Interpretacja tego, co widzisz, często zależy tylko od wyobraźni, ale istnieje również ogólnie przyjęta interpretacja często występujących sylwetek:
gwiazda – sukces
anioł – szczęście
kwiat – smutek
orzeł – powodzenie w dążeniu do celu
serce – wielka miłość

Dużą popularnością na Andrzejki cieszy się także zabawa w przestawianie butów „Wyścig bucików”:
Wszyscy nieżonaci i niezamężni gracze zdejmują lewy but i ustawiają je od przeciwległej ściany w stronę wyjścia, opierając piętę jednego buta o czubki drugiego, następnie ostatni but umieszcza się przed pierwszym i tak aż jeden z nich dotknie progu. Właścicielka tego szczęśliwego buta jako pierwsza wyjdzie za mąż. Teraz w tę grę grają w polskich przedszkolach i szkołach.
Andrzejki i wróżenie z jabłkami:
Jedną wstążką musisz odciąć cienką warstwę skórki z jabłka, następnie przerzucić skórkę poza lewe ramię, a kształt, jaki przybierze na podłodze, wskaże, na jaką literę zacznie się imię przyszłego wybrańca. Jeśli w skórce jabłek nie widać żadnej litery, oznacza to, że zmieniające życie spotkanie jeszcze teraz nie nadejdzie.
Ciekawy rodzaj wróżenia „za płot”:
Dziewczyna dotykała desek i na przemian powtarzała „blondyn, brunet, rudy, siwowłosy, łysy” lub „wdowiec, kawaler, rozwiedziony”, ostatnia tablica mówiła o wyglądzie i statusie społecznym narzeczonego.
W wigilię Andrzejek dużą wagę przywiązywano do snów, które uważano za prorocze, a na południu Polski w dawnych czasach wierzono, że w noc Andrzejkową stają się bardziej aktywni czarownice i upiory. Panna, aby uchronić się przed złymi duchami, powinna była narysować na bramie krzyż ząbkiem czosnku. A jeśli dziewczyna zje w nocy trzy ząbki czosnku, we śnie zobaczy swojego przyszłego mẹża.
Ci, którzy nie akceptują różnego rodzaju praktyk mistycznych, mogą przed pójściem spać przeczytać specjalną modlitwę Andrzeja: „łóżko moje, depczę ciebie, Panie Boże, proszę ciebie niech mi się przyśni, kto mi będzie najmilszy”.
Dziś Andrzejki są powodem do spotkań ze znajomymi i dobrej zabawy. Tradycyjne wróżenie, które do dziś pozostaje rytuałem ludowym, traktowane jest lekko i z humorem. Andrzejki nie są dniem wolnym od pracy, jeżeli 30 listopada wypada w dzień powszedni, jest to zwykły dzień roboczy.
Często dekoracje klubów nocnych, barów i restauracji nawiązują do tematu Andrzejek.